।। श्री गणेशाय नमः।।
विनियोग:
अस्य श्रीरामरक्षास्तोत्रमन्त्रस्य बुधकौशिक ऋषिः।
श्री सीतारामचंद्रो देवता। अनुष्टुप छंदः।
सीता शक्तिः। श्रीमान हनुमान कीलकम।
श्री सीतारामचंद्रप्रीत्यर्थे रामरक्षास्तोत्रजपे विनियोगः।
अथ ध्यानम्‌:
ध्यायेदाजानुबाहुं धृतशरधनुषं बद्धपद्मासनस्थं
पीतं वासो वसानं नवकमलदलस्पर्धिनेत्रं प्रसन्नम्‌।
वामांगारूढ सीतामुखकमलमिलल्लोचनं नीरदाभं
नानालंकार दीप्तं दधतमुरुजटामंडलं रामचंद्रम।
इति ध्यानम्‌।।
चरितं रघुनाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम्‌ ।
एकैकमक्षरं पुंसां महापातकनाशनम्‌ ॥१॥
ध्यात्वा नीलोत्पलश्यामं रामं राजीवलोचनम्‌ ।
जानकीलक्ष्मणोपेतं जटामुकुटमंडितम्‌ ॥२॥
सासितूणधनुर्बाणपाणिं नक्तंचरांतकम्‌ ।
स्वलीलया जगत्त्रातुमाविर्भूतमजं विभुम्‌ ॥३॥
रामरक्षां पठेत्प्राज्ञः पापघ्नीं सर्वकामदाम्‌ ।
शिरो मे राघवः पातु भालं दशरथात्मजः ॥४॥
कौसल्येयो दृशौ पातु विश्वामित्रप्रियः श्रुती ।
घ्राणं पातु मखत्राता मुखं सौमित्रिवत्सलः ॥५॥
जिह्वां विद्यानिधिः पातु कण्ठं भरतवंदितः ।
स्कंधौ दिव्यायुधः पातु भुजौ भग्नेशकार्मुकः ॥६॥
करौ सीतापतिः पातु हृदयं जामदग्न्यजित्‌ ।
मध्यं पातु खरध्वंसी नाभिं जाम्बवदाश्रयः ॥७॥
सुग्रीवेशः कटी पातु सक्थिनी हनुमत्प्रभुः ।
उरू रघूत्तमः पातु रक्षःकुलविनाशकृत्‌ ॥८॥
जानुनी सेतुकृत्पातु जंघे दशमुखान्तकः ।
पादौ विभीषणश्रीदः पातु रामोऽखिलं वपुः ॥९॥
एतां रामबलोपेतां रक्षां यः सुकृती पठेत्‌ ।
स चिरायुः सुखी पुत्री विजयी विनयी भवेत्‌ ॥१०॥
पातालभूतलव्योमचारिणश्छद्मचारिणः ।
न दृष्टुमति शक्तास्ते रक्षितं रामनामभिः ॥११॥
रामेति रामभद्रेति रामचन्द्रेति वा स्मरन्‌ ।
नरो न लिप्यते पापैर्भुक्तिं मुक्तिं च विन्दति ॥१२॥
जगज्जैत्रैकमन्त्रेण रामनाम्नाऽभिरक्षितम्‌ ।
यः कण्ठे धारयेत्तस्य करस्थाः सर्वसिद्धयः ॥१३॥
वज्रपंजरनामेदं यो रामकवचं स्मरेत्‌ ।
अव्याहताज्ञः सर्वत्र लभते जयमंगलम्‌ ॥१४॥
आदिष्टवान्यथा स्वप्ने रामरक्षामिमां हरः ।
तथा लिखितवान्प्रातः प्रबुद्धो बुधकौशिकः ॥१५॥
आरामः कल्पवृक्षाणां विरामः सकलापदाम्‌ ।
अभिरामस्रिलोकानां रामः राम श्रीमान् सनः प्रभुः ॥१६॥
तरुणौ रूप सम्पन्नौ सुकुमारौ महाबलौ ।
पुण्डरीकविशालाक्षौ चीरकृष्णाजिनाम्बरौ ॥१७॥
फलमूलाशिनौ दान्तौ तापसौ ब्रह्मचारिणौ ।
पुत्रौ दशरथस्यैतौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ ॥१८॥
शरण्यौ सर्वसत्वानां श्रेष्ठौ सर्वधनुष्मताम्।
रक्षःकुलनिहन्तारौ त्रायेतां नो रघूत्तमौ ॥१९॥
आत्तसज्जधनुषाविषुस्पृशावक्षयाशुगनिषंगसंगिनौ ।
रक्षणाय मम रामलक्ष्मणावग्रतः पथि सदैव गच्छताम्‌ ॥२०॥
सन्नद्धः कवची खड्गी चापबाणधरो युवा ।
गच्छन्मनोरथान्नश्च रामः पातु सलक्ष्मणः ॥२१॥
रामो दाशरथिः शूरो लक्ष्मणानुचरो बली ।
काकुत्स्थः पुरुषः पूर्णः कौसल्येयो रघूत्तमः ॥२२॥
वेदान्तवेद्यो यज्ञेशः पुराणपुरुषोत्तमः ।
जानकीवल्लभः श्रीमानप्रमेयपराक्रमः ॥२३॥
इत्येतानि जपन्नित्यं मद्भक्तः श्रद्धयाऽन्वितः ।
अश्वमेधाधिकं पुण्यं सम्प्राप्नोति न संशयः ॥२४॥
रामं दूवार्दलश्यामं पद्माक्षं पीतवाससम्‌ ।
स्तुवन्ति नामभिर्दिव्यैर्न ते संसारिणो नराः ॥२५॥
रामं लक्ष्मणपूर्वजं रघुवरं सीतापतिं सुन्दरं
काकुत्स्थं करुणार्णवं गुणनिधिं विप्रप्रियं धार्मिकम्‌ ।
राजेन्द्रं सत्यसंधं दशरथतनयं श्यामलं शान्तमूर्तिं
वन्दे लोकाभिरामं रघुकुलतिलकं राघवं रावणारिम्‌ ॥२६॥
रामाय रामभद्राय रामचन्द्राय वेधसे ।
रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः ॥२७॥
श्रीराम राम रघुनन्दनराम राम
श्रीराम राम भरताग्रज राम राम ।
श्रीराम राम रणकर्कश राम राम
श्रीराम राम शरणं भव राम राम ॥२८॥
श्रीरामचन्द्रचरणौ मनसा स्मरामि
श्रीरामचन्द्रचरणौ वचंसा गृणामि ।
श्रीरामचन्द्रचरणौ शिरसा नमामि
श्रीरामचन्द्रचरणौ शरणं प्रपद्ये ॥२९॥
माता रामो मत्पिता रामचन्द्रः
स्वामी रामो मत्सखा रामचन्द्रः ।
सर्वस्वं मे रामचन्द्रो दयलुर्नान्यं
जाने नैव जाने न जाने ॥३०॥
दक्षिणे लक्ष्मणो यस्य वामे तु जनकात्मजा ।
पुरतो मारुतिर्यस्य तं वंदे रघुनन्दनम्‌ ॥३१॥
लोकाभिरामं रणरंगधीरं राजीवनेत्रं रघुवंशनाथम ।
कारुण्यरूपं करुणाकरं तं श्रीरामचंद्रं शरणं प्रपद्ये ॥३२॥
मनोजवं मारुततुल्यवेगं जितेन्द्रियं बुद्धिमतां वरिष्ठम्‌ ।
वातात्मजं वानरयूथमुख्यं श्रीरामदूतं शरणं प्रपद्ये ॥३३॥
कूजन्तं राम रामेति मधुरं मधुराक्षरम्‌ ।
आरुह्य कविताशाखां वन्दे वाल्मीकिकोकिलम्‌ ॥३४॥
आपदामपहर्तारं दातारं सर्वसम्पदाम्‌ ।
लोकाभिरामं श्रीरामं भूयो भूयो नमाम्यहम्‌ ॥३५॥
भर्जनं भवबीजानामर्जनं सुखसम्पदाम्‌ ।
तर्जनं यमदूतानां राम रामेति गर्जनम्‌ ॥३६॥
रामो राजमणिः सदा विजयते रामं रमेशं भजे
रामेणाभिहता निशाचरचमू रामाय तस्मै नमः ।
रामान्नास्ति परायणं परतरं रामस्य दासोऽस्म्यहं
रामे चित्तलयः सदा भवतु मे भो राम मामुद्धर ॥३७॥
राम रामेति रामेति रमे रामे मनोरमे ।
सहस्रनाम तत्तुल्यं रामनाम वरानने ॥३८॥
॥ श्री बुधकौशिकविरचितं श्रीरामरक्षास्तोत्रं संपूर्णम ॥
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
मराठी अर्थ:
या श्रीरामरक्षा स्तोत्राचे रचनाकार बुधकौशिक ऋषी आहेत. हे स्तोत्र सीता आणि राम यांची आराधना म्हणून आहे. या स्तोत्रातील मंत्र अनुष्टुप छंदात रचलेले आहेत. सीता ही या स्तोत्राची शक्ती आहे, आणि हनुमान या स्तोत्राचे रक्षण करणारे आधार आहेत. हे स्तोत्र जपण्याचा उद्देश सीतारामचंद्र यांच्या कृपेची प्राप्ती करणे आहे.
आता रामचंद्राचे ध्यान करू.
ध्यान करताना, आपण रामचंद्रांना अशी कल्पना करावी:
ते आजानुबाहू (गुडघ्या पर्यंत पोहोचणारे) लांब भुजा असलेले, हातात धनुष्य आणि बाण धारण केलेले आहेत. पद्मासनात (बद्ध पद्मासनस्थ) बसलेले आहेत. त्यांनी पिवळे वस्त्र परिधान केले आहे. त्यांचे नेत्र नव्या कमलाच्या पाकळ्यांशी स्पर्धा करतील इतके सुंदर आहेत, आणि त्यांचा चेहरा प्रसन्न आहे. त्यांच्या वाम अंगावर सीता आहेत, ज्यांच्या मुखकमलाचे नेत्र (डोळे) रामचंद्रांच्या मुखकमलाशी एकत्र झालेले आहेत. रामचंद्रांचे शरीर मेघासारखे नीलवर्ण आहे, आणि विविध अलंकारांनी ते सुशोभित आहेत. त्यांच्या मस्तकावर जटाधारी मुकुट आहे. असा रामचंद्राचा ध्यान करावे.
ध्यान समाप्त झाले.
रामचरित्र म्हणजे श्रीरामांचा जीवनप्रवास, जो अत्यंत विस्तृत आणि महान आहे. त्या चरित्रातील प्रत्येक अक्षर पवित्र आहे आणि त्याचे पठण केल्याने मनुष्याच्या सर्व प्रकारच्या महापातकांचे (मोठ्या पापांचे) नाश होतो. रामचरित्राच्या वाचनातून भक्तांना पापमोचन आणि पवित्रता प्राप्त होते.
नीलोत्पलाच्या (नील कमळाच्या) रंगासारख्या श्यामवर्णाचे, राजीव (कमळासारखे) नेत्र असलेले श्रीराम, ज्यांच्या सोबत जानकी (सीता) आणि लक्ष्मण आहेत, आणि ज्यांनी जटाधारी मुकुट धारण केला आहे, अशा श्रीरामांचे ध्यान करून...
जे आपल्या हातात तलवार, तूणीर, धनुष्य, आणि बाण धारण करून आहेत, ज्यांनी राक्षसांचा (नक्तंचर म्हणजे रात्री फिरणारे राक्षस) अंत केला आहे, आणि जे आपल्या लीलेने या जगाचे रक्षण करण्यासाठी प्रकट झाले आहेत, ते अजन्मा आणि सर्वव्यापी श्रीराम.
जो बुद्धिमान मनुष्य रामरक्षा पठण करतो, ती पाप नष्ट करणारी आणि सर्व इच्छा पूर्ण करणारी आहे. माझे शीर (डोके) राघव (राम) सुरक्षित ठेवोत, आणि माझे भाल (कपाळ) दशरथाचा पुत्र (राम) सुरक्षित ठेवो.
माझ्या नेत्रांचे (डोळ्यांचे) रक्षण कौसल्येचा पुत्र (राम) करो, माझ्या कानांचे रक्षण विश्वामित्रांच्या प्रिय (राम) करो, माझ्या नाकाचे रक्षण यज्ञाचे रक्षण करणारे (राम) करो, आणि माझ्या मुखाचे रक्षण लक्ष्मणप्रेमी (राम) करो.
माझ्या जिह्वेचे (जीभेचे) रक्षण विद्यानिधी (ज्ञानाचा सागर) श्रीराम करो, माझ्या कंठाचे रक्षण भरतांनी वंदन केलेले श्रीराम करो. माझ्या खांद्यांचे रक्षण दिव्य शस्त्रधारी श्रीराम करो, आणि माझ्या भुजांचे (बाहूंना) रक्षण ज्यांनी शिवधनुष्य तोडले, असे श्रीराम करो.
माझ्या हातांचे रक्षण सीतेचे पति (राम) करो, माझ्या हृदयाचे रक्षण परशुरामांवर विजय मिळवणारे श्रीराम करो. माझ्या पोटाचा मध्यभाग (कंबरेचा भाग) रक्षण करो खर (राक्षस) याचा नाश करणारे श्रीराम, आणि माझ्या नाभीचे रक्षण जांबवंताचा आश्रय घेणारे श्रीराम करो.
माझ्या कटीचे (कमरेचे) रक्षण सुग्रीवांचा स्वामी (श्रीराम) करो, माझ्या मांड्यांचे रक्षण हनुमानांचे प्रभु (श्रीराम) करो. माझ्या उरूं (पायां)चे रक्षण रघूत्तम (रघुकुळातील श्रेष्ठ, श्रीराम) करो, आणि राक्षसकुलाचा विनाश करणारे श्रीराम माझे रक्षण करो.
माझ्या गुडघ्यांचे रक्षण सेतू निर्माण करणारे श्रीराम करो, माझ्या पिंडर्‍यांचे (जांघांच्या खालील पायाचा भाग) रक्षण दशमुख (रावण) याचा अंत करणारे श्रीराम करो. माझ्या पायांचे रक्षण विभीषणाला श्री (राज्य) प्रदान करणारे श्रीराम करो, आणि अखिल शरीराचे रक्षण श्रीरामच करो.
या श्लोकात रामरक्षास्तोत्राचे महत्त्व सांगितले आहे. जो सत्कर्मी किंवा पुण्यवान माणूस रामाच्या बलावर आधारित या रामरक्षेचे पठण करतो, त्याला दीर्घ आयुष्य, सुख, पुत्रसंतान, विजय आणि विनम्रता प्राप्त होते. या स्तोत्राचे पठण मनुष्याला सर्व प्रकारचे शुभ फल देते
या श्लोकात रामनामाच्या शक्तीचे वर्णन केले आहे. जो रामनामाने सुरक्षित आहे, त्याला पाताळ, पृथ्वी आणि आकाशात कुठेही फिरणारे, तसेच गुप्तपणे चालणारे दुष्ट जीव किंवा शक्ती हानी पोहोचवू शकत नाहीत. रामनामाचा जप करणे म्हणजेच एक अदृश्य कवच प्राप्त होणे होय, ज्यामुळे कोणतीही दुष्ट शक्ती त्या व्यक्तीला त्रास देऊ शकत नाही.
या श्लोकात रामनामाच्या स्मरणाचे महत्त्व सांगितले आहे. जो मनुष्य "राम," "रामभद्र," किंवा "रामचंद्र" या नावांनी प्रभु श्रीरामांचे स्मरण करतो, तो कोणत्याही प्रकारच्या पापांचा बळी ठरत नाही. त्याला संसारातील सुखे (भोग) मिळतात आणि अंतिमतः मोक्ष (मुक्ती) प्राप्त होते. रामनामाचे स्मरण म्हणजे पवित्रता आणि आध्यात्मिक उन्नतीचा मार्ग होय.
या श्लोकात रामनामाच्या महत्त्वावर जोर दिला आहे. रामनाम हा एकमेव मंत्र आहे जो जगाच्या विजयासाठी समर्थ आहे. जो मनुष्य रामनामाचा जप आपल्या गळ्यात धारण करतो, त्याला सर्व प्रकारच्या सिद्धी, यश, आणि फल प्राप्त होतात. रामनाम हे सर्व सिद्धी प्राप्त करण्याचे साधन आहे.
या श्लोकात "वज्रपंजर" नावाच्या रामकवचाचे महत्त्व सांगितले आहे. जो या रामकवचाचे स्मरण करतो, तो सर्वत्र निर्भय होतो, म्हणजेच कोणतीही भीती त्याच्याजवळ येत नाही. त्याला सर्वत्र जय (विजय) आणि मंगल (कल्याण) प्राप्त होते. रामकवच हे अशक्य तटबंदीप्रमाणे आहे, जे स्मरण करणाऱ्या व्यक्तीचे सर्व संकटांपासून रक्षण करते.
या श्लोकात रामरक्षास्तोत्राच्या उत्पत्तीची कथा सांगितली आहे. भगवान शंकरांनी बुधकौशिक ऋषींना स्वप्नात रामरक्षा सांगितली. बुधकौशिक ऋषींनी सकाळी जागे झाल्यानंतर, स्वप्नात मिळालेली ही रामरक्षा जसच्या तस लिहिली. या रामरक्षास्तोत्राचे महत्त्व भगवान शंकरांच्या कृपेने आहे, म्हणून त्याचे पठण अत्यंत पवित्र मानले जाते.
या श्लोकात श्रीरामांचे गुणगान केले आहे. राम कल्पवृक्षाप्रमाणे आहेत, जे इच्छांची पूर्ती करतात आणि शांती प्रदान करतात. ते सर्व संकटांचे निवारण करणारे आहेत. त्रैलोक्यात, म्हणजेच स्वर्ग, पृथ्वी, आणि पाताळ या तिन्ही लोकांमध्ये राम सर्वांना अत्यंत प्रिय आहेत. ते संपन्न, सनातन, आणि जगाचे स्वामी आहेत. श्रीराम यांचे स्मरण संकटातून मुक्ती आणि सर्व इच्छा पूर्ती करते.
या श्लोकात श्रीराम आणि लक्ष्मण यांच्या शारीरिक गुणांचे वर्णन केले आहे. ते दोघेही तरुण आणि आकर्षक दिसणारे आहेत. त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात कोमलता असूनही, ते अत्यंत शक्तिमान आहेत. त्यांचे डोळे कमळासारखे मोठे आणि सुंदर आहेत. ते तपस्वीवेषात आहेत, वल्कल आणि कृष्णमृगचर्म परिधान करून, आपल्या भक्तांना आपले अनुग्रह देत आहेत.
या श्लोकात राम आणि लक्ष्मण यांचा तपस्वी जीवनशैलीत राहण्याचा वर्णन आहे. ते दोघेही फक्त फळे आणि मूळे खाऊन जीवनयापन करतात, संयमित (नियमित) आणि ब्रह्मचारी आहेत. हे दोघेही राजा दशरथांचे पुत्र असून, एकमेकांचे भाऊ आहेत. त्यांच्या जीवनात संयम, तपस्या, आणि ब्रह्मचर्य यांचा अवलंब केलेला आहे.
या श्लोकात श्रीराम आणि लक्ष्मण यांचे गुणगान केले आहे. ते सर्व जीवांच्या रक्षणासाठी शरण देणारे आहेत, सर्व धनुर्धारकांमध्ये श्रेष्ठ आहेत आणि राक्षसकुलाचा नाश करणारे आहेत. या श्लोकात प्रार्थना केली आहे की, हे रघुकुळातील श्रेष्ठ राम आणि लक्ष्मण आमचे रक्षण करो. त्यांच्या शक्ती आणि धैर्यामुळे त्यांनी राक्षसांचा संहार केला, आणि भक्तांच्या रक्षणासाठी सदैव सज्ज असतात.
या श्लोकात राम आणि लक्ष्मण यांची रक्षण करणारी मुद्रा वर्णन केली आहे. ते धनुष्याला सतत तयार अवस्थेत धरून आहेत, त्यांच्या हातात बाणांचा साठा आहे, आणि ते अचूक बाणांच्या सहाय्याने सज्ज आहेत. या श्लोकात प्रार्थना केली आहे की राम आणि लक्ष्मण माझ्या मार्गावर सदैव पुढे चालत राहोत आणि माझे रक्षण करो. त्यांच्या या सज्ज स्थितीने ते कुठल्याही संकटाचा सामना करण्यास तत्पर आहेत, आणि त्यांच्या रक्षणामुळे भक्त सुरक्षित राहतात.
या श्लोकात श्रीराम आणि लक्ष्मण यांची शक्तिशाली मुद्रा वर्णन केली आहे. राम आणि लक्ष्मण कवच घालून, तलवार आणि धनुष्यबाण हातात धरून सज्ज आहेत. ते तरुण आहेत, आणि त्यांच्या शक्तीने भक्तांच्या सर्व मनोकामना पूर्ण करण्यास सक्षम आहेत. या श्लोकात प्रार्थना केली आहे की राम आणि लक्ष्मण आपल्या शक्तीने आमचे रक्षण करो आणि आमच्या सर्व इच्छांची पूर्तता करो.
या श्लोकात श्रीरामांच्या विविध गुणांचा गौरव केला आहे. ते दशरथांचे पुत्र असून, अत्यंत शूरवीर आहेत. लक्ष्मण त्यांचे नेहमी साथ देणारे आहेत. राम शक्तिमान असून, काकुत्स्थ वंशाचे आहेत. ते सर्वगुणसंपन्न (पूर्ण) पुरुष आहेत आणि कौसल्येचे पुत्र तसेच रघुकुळातील सर्वश्रेष्ठ आहेत. त्यांच्या या सर्व गुणांनी ते आदर्श पुरुष आणि रक्षणकर्ता ठरले आहेत.
या श्लोकात श्रीरामांचे विविध गुणांची महती सांगितली आहे. श्रीराम वेदांताचे ज्ञाता आहेत, म्हणजेच ते वेदांतील अंतिम तत्त्वज्ञानाचे साक्षात्कारक आहेत. यज्ञांचे स्वामी असल्यामुळे त्यांना धार्मिक विधींचे पूर्ण ज्ञान आहे. पुराणातील सर्वोच्च पुरुष म्हणून ते मानले जातात. जानकी (सीते)चे प्रिय असलेले श्रीराम श्रीमंत आहेत आणि त्यांच्या पराक्रमामुळे ते अत्यंत प्रभावशाली आहेत. श्रीरामांचे या सर्व गुण त्यांच्या दिव्यतेचे प्रतीक आहेत.
या श्लोकात भक्ताच्या रामरक्षास्तोत्राच्या जपाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे. जो व्यक्ती या श्लोकांचा नियमितपणे जप करतो आणि श्रद्धेने ते करतो, त्याला अश्वमेध यज्ञाच्या साधनापेक्षा अधिक पुण्य प्राप्त होते. अश्वमेध यज्ञ एक अत्यंत मोठे धार्मिक कर्म मानले जाते, पण रामरक्षास्तोत्राच्या जपाने त्याहूनही अधिक पुण्य प्राप्त होते, यावर शंका नाही.
या श्लोकात श्रीरामांची विशेषता आणि त्यांच्या नामजपाचे महत्व सांगितले आहे. श्रीराम त्यांचे वर्णन आहे – ते दुर्दार (दुर्दम्य), गडद कृष्णवर्ण, कमळांसारख्या सुंदर डोळ्यांनी युक्त, आणि पिवळ्या वस्त्रांमध्ये सजलेले आहेत. जे लोक त्यांच्या दिव्य नामांची स्तुती करतात आणि नियमितपणे त्यांच्या नामांचा जप करतात, ते सत्यात संसारातून मुक्त झालेले आहेत. याचा अर्थ असा आहे की, त्या व्यक्तींचा सांसारिक बंधनांपासून मुक्ती प्राप्त होते.
या श्लोकात श्रीरामांच्या विविध गुणांचा आणि त्यांच्या वैशिष्ट्यांचा वर्णन केले आहे. श्रीराम लक्ष्मणाचे मोठे भाऊ असून रघुकुलातील सर्वोच्च आहेत. ते सीतेचे पती आहेत आणि सौंदर्याने परिपूर्ण आहेत. काकुत्स्थ वंशातील आहेत, दया आणि करुणेच्या सागरासमान आहेत, गुणांचे संपत्ती आहेत, आणि ब्राह्मणांवर प्रेम करणारे आहेत. ते धर्माचे पालन करणारे, सत्यप्रण, आणि दशरथांचे पुत्र आहेत. त्यांचे कृष्णवर्ण आणि शांत स्वरूप आहे. ते लोकांचे प्रिय असून, रघुकुलाचे गौरव आहेत आणि रावणाचे शत्रू आहेत. श्रीरामांचे पूजन करून, भक्त त्यांच्या सर्व गुणांची प्रशंसा करतात आणि त्यांचे प्रेम करतात.
या श्लोकात श्रीरामांचे विविध नावांनी आणि स्वरूपांनी पूजन केले आहे. राम, रामभद्र (रामांचा शुभ), रामचंद्र (चंद्रासारखे सौंदर्य असलेला राम), रघुनाथ (रघुकुलातील सर्वश्रेष्ठ) आणि सीतेचे पती श्रीराम यांना नमस्कार केला आहे. यातील प्रत्येक नाव त्यांच्या महानता आणि दिव्यता दर्शवते. ह्या श्लोकात भक्त श्रीरामांच्या सर्व स्वरूपांचा आणि गुणांचा आदर करून त्यांना नमस्कार करतात.
श्रीराम म्हणजेच पूर्ण रूपातील देवता, रघुकुलातील पुत्र, भरताचे मोठे भाऊ, ज्यांनी कुटुंबाच्या आणि राज्याच्या भल्यासाठी त्यांचे कर्तव्य निभावले. रणभूमीत धाडसाने लढणारे आणि त्यांचे शौर्य दर्शवणारे, शरणागतांचे संरक्षण करणारे असे ते श्रीराम .
श्रीरामचंद्रांच्या चरणांना मनाने स्मरतो, श्रीरामचंद्रांच्या चरणांना स्तुतिस्वरूप वाणीने गातो, श्रीरामचंद्रांच्या चरणांना शिराने नमस्कार करतो, श्रीरामचंद्रांच्या चरणांना शरणागत होतो.
या श्लोकात भक्त आपली सर्व भावना श्रीरामचंद्रांवर केंद्रित करतो. तो म्हणतो की श्रीरामचंद्र त्याचे आई, वडील, स्वामी, मित्र आहेत. रामचंद्रच त्याचे सर्वस्व आहेत आणि ते अत्यंत दयाळू आहेत. भक्तासाठी श्रीरामचंद्रांशिवाय दुसरे कोणीच अस्तित्वात नाही. त्याचा संपूर्ण जीवन श्रीरामचंद्रांवर अवलंबून आहे, आणि तो त्यांच्या शिवाय इतर कोणत्याही गोष्टीबद्दल विचार करत नाही.
या श्लोकात श्रीरामांचे चित्रण केले आहे, जिथे ते लक्ष्मण, सीता, आणि हनुमानासोबत आहेत. दक्षिणेस लक्ष्मण, डावीकडे सीता, आणि समोर हनुमान, अशी श्रीरामांची स्थिति दाखवून त्यांच्या दिव्य परिवाराचे महत्व व्यक्त केले आहे. हा श्लोक श्रीरामांना आणि त्यांच्या परिवाराला वंदन करण्याचे प्रतीक आहे
या श्लोकात श्रीरामांचे विविध गुणगौरव केले आहेत. श्रीराम हे लोकांना प्रिय आहेत, रणांगणात अत्यंत धैर्याने लढणारे आहेत, त्यांच्या डोळ्यांचे सौंदर्य कमळासारखे आहे, आणि ते रघुकुलाचे अधिपती आहेत. ते करुणेचे मूर्तिमंत स्वरूप आहेत आणि अत्यंत दयाळू आहेत. भक्त त्यांना शरण येऊन त्यांच्या कृपेची प्रार्थना करतो.
या श्लोकात हनुमानाचे गुण वर्णन केले आहेत. हनुमान मनासारखे जलद आहेत, वायूसारखा वेग धारण करणारे आहेत, त्यांनी आपल्या इंद्रियांवर पूर्ण नियंत्रण मिळवले आहे, आणि ते बुद्धिमंतांमध्ये अग्रगण्य आहेत. ते वायुपुत्र आहेत आणि वानरसेनेचे मुख्य आहेत, तसेच श्रीरामांचे विश्वासू दूत आहेत. भक्त हनुमानांच्या या सर्व गुणांचे स्मरण करून त्यांच्या शरण येतो आणि त्यांच्या कृपेसाठी प्रार्थना करतो.
या श्लोकात महर्षी वाल्मिकींची प्रशंसा केली आहे, ज्यांनी रामायणाची रचना केली. वाल्मिकींना कोकिळेच्या रूपात वर्णन केले आहे, कारण त्यांनी "राम राम" या गोड नामाचा गान केला. कवितेच्या शाखेवर बसून वाल्मिकींनी श्रीरामाचे महत्त्वपूर्ण जीवनकथन केले, आणि अशा या महान कवीला वंदन करण्यात आले आहे.
या श्लोकात श्रीरामांचे महान गुण यशस्वीपणे वर्णन केले आहेत. श्रीराम संकटांच्या काळात सहाय्य करणारे आहेत, सर्व प्रकारच्या संपत्तीचा दान करणारे आहेत, आणि लोकांच्या मनात प्रिय आहेत. या सर्व गुणांचे आदरपूर्वक स्मरण करून भक्त श्रीरामांना पुन्हा पुन्हा नमस्कार करतो.
श्रीराम जन्ममरणाच्या चक्राचा नाश करणारे आहेत. श्रीराम सुख आणि संपत्ती वाढवणारे आहेत. श्रीराम यमदूतांना ध्वंस करणारे आहेत, म्हणजेच मरणाच्या दंडकांना पराजित करणारे आहेत. श्रीरामांचे नामस्मरण हे सर्व संकटे आणि संकटांचे नाश करणारे आहे, म्हणून भक्त श्रीरामांच्या नामाचा उच्चार करत आहे.
श्रीराम हे राजमणी आहेत, जे नेहमी विजय प्राप्त करतात, जो रमेश आहे, त्याची भक्ति करतो. श्रीरामचंद्रांनी राक्षसांच्या सैन्याचा पराजय केला आहे. ज्या श्रीरामचंद्रांनी राक्षसांच्या सैन्याचा पराजय केला आहे, अशा श्रीरामचंद्रांना नमस्कार करतो. श्रीरामाशिवाय दुसरे कोणतेही आश्रय नाही. मी श्रीरामचंद्रांचा एक सेवक आहे. श्रीरामचंद्रांच्या पायांमध्ये नेहमी मन स्थिर असो, हेच माझ्या मनाशी प्रार्थना आहे. श्रीरामचंद्रांच्या चरणापाशी माझे मन स्थिर असो हीच प्रार्थना.
"राम" हे नाम कितीही वेळा घेतले तरी त्यात गोडवा आहे, हे मनात गोडपण आणि आनंद निर्माण करते. हे "राम" नाम हजारांहून अधिक नामांपेक्षा श्रेष्ठ आहे.
श्री बुधकौशिक यांनी रचलेले श्रीरामरक्षास्तोत्र पूर्ण झाले.
